Boğazlar rejimi hakkında MONTREUX ‘de 20 Temmuz 1936 tarihinde imzalanan mukavelename

HAŞMETLİ BULGARLAR KIRALI, FRANSA CUMHURİYETİ REİSİ, HAŞMETLİ BÜYÜK BRİTANYA, İRLANDA VE DENİZAŞIRI BRİTANYA ÜLKELERİ KIRALI VE HİNDİSTAN İMPARATORU, HAŞMETLİ ELENLER Kl-RALI, HAŞMETLİ JAPONYA İMPARATORU, HAŞMETLİ ROMANYA KIRALl, TÜRKİYE CUMHURİYETİ REİSİ, SOVYETİK SOSYALİST CUMHURİYETLERİ BIRLİöİ MERKEZİ İCRA KOMİTESİ VE HAŞMETLİ YUGOSLAVYA KIRALI:

Boğazlar umumî tabiri altında ifade edilen Çanakkale Boğazı, Marmara denizi ve Karadeniz Boğazından geçişi ve seyri-sefaini Lozan’da 24 Temmuz 1923 tarihinde imza edilmiş olan Sulh Muahadenamesinin 23üncü maddesile tespit edilen prensibi, Türkiye’nin emniyeti ve Karadeniz sahildarı Devletlelerin Karadeniz’deki emniyeti çerçevesi dahilinde, koruyacak tarzda tanzim etmek arzusu ile mütehassis olarak;

İşbu Mukavelenameyi 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan’da imza edilmiş olan Mukavelenamenin yerine ikameye karar vermişler ve murahhas olarak atideki zevatı tayin etmişlerdir:

HAŞMETLİ BULGARLAR KIRALI:

Doktor Nicolas P. Nicolav, Orta Elçi, Hariciye ve Mezahib Nezareti Katibi Umumîsi;

M. Pierre Neicov, Orta Elçi, Hariciye ve Mezahib Nezareti Siyasi İşler Müdürü.

FRANSACUMHURİYETİ REİSİ M. Paul Boncour, Ayan Meclisi azası, Akvam Cemiyetinde Fransa Daimî Murahhası, sabık Başvekil, sabık Hariciye Nazarı, Legion d’Honneur nişa-nının Chevalier rütbesini ve harp salibini haiz;

M. Henri Ponsot, Fransa Cumhuriyeti Ankara Fevkalade Büyük Elçisi ve Murahhası, Legion d’Honneur nişanının Grand Ofticier rütbesini haiz.

HAŞMETLİ BÜYDK BRİTANYA, İRLANDA VE DENİZAŞIRI BRİTAN-YA ÜLKELERİ KIRALI VE HİNDISTAN İMPARATORU:

Büyük Britanya, Şimalî İrlanda ve her biri ayrı ayrı Akvam Cemiyeti azası bulunmayan Britanya İmparatorluğu sair bütün aksamı için:

Asaletli Lord Stanley, P.C., M., C. M. P., Bahriye Nezareti Parlamento azası Müsteşarı;

Avustralya Commonwealth’i için:

Asaletli Stanley Melbourne Bruce, C.H., M.C., Avustralya Commonwealth’inin Londra’daki Fevkalade Komiseri;

HAŞMETÜ ELENLER KRALI:

M. Nicolas Politis, Yunanistan’ın Paris Orta Elçi ve Fevkalâde Murahhası, sabık Hariciye Nazırı;

M. Raoul Bibica Rosetti, Yunanistan’ın Akvam Cemiyeti nezdinde Daimî Murahhası.

HAŞMETLİ JAPONYA İMPARATORU:

M. Naotake Sato, Jusammi, Soleil-Levant nişanının birinci rütbesini haiz, Paris Fevkalade Büyük E!çi ve Murahhası;

M. Masa-aki Hotta, Jushii, Soleil-Levant nişanının ikinci rütbesini haiz, Bern Fevalade Murahhası ve Orta Elçisi.

HAŞMETLİ ROMANYA KIRALI:

M. Nicolas Titulesco, Hariciye Nazırı;

M. Constantin Contzesco, Orta Elçi, Avrupa ve Beynelmilel Tuna Ko-misyonları Romanya Murahhası;

M. Vespaien Pella, Lahey Fevkalade Murahhas ve Orta Elçisi. TÜRKİYE CUMHURİYETİ REİSİ:

Dr. Rüştü Aras, Hariciye Vekili, İzmir Mebusu;

Suad Davaz, Türkiye Cumhuriyeti Paris Fevkalade Büyük Elçisi ve Murahhası;

Numan Menemencioğlu, Türkiye Büyük Elçisi, Hariciye Vekaleti Umu-mîKatibi;

Asım Gündüz, Korgeneral, Genelkurmay İkinci Başkanı;

Necmeddin Sadak, Akvam Cemiyeti nezdinde Türkiye Daimi Murahha-sı, Sivas Mebusu, Büyük Millet Meclisi Hariciye Encümeni Mazbata Muharriri.

SOVYETİK SOSYALİST CUMHURİYETLERİ MERKEZİ İCRAKOMİTESİ:

M. Maxime Litvinoff, Sovyetik Sosyalist Cumhureyetleri Birliği Merkezi İcra Komitesi azasından, Hariciye Halk Komiseri.

HAŞMETLİ YUGOSLAVYA KIRALI:

M. Ivan Soubbotitch, Akvam Cemiyeti nezdinde Yugoslavya Krallığı Daimi Murahhası.

Bu zevat usulüne muvaffık ve muteber görülen salahiyetnamelerini ibraz ettikten sonra aşağıdaki hükümleri kararlaştırmışlardır:

Madde-1.

Yüksek Akid Taraflar Boğazlarda denizden geçiş ve seyrisefain serbestisi prensibini kabul ve tayin ederler.

Bu serbestinin istimali bundan böyle işbu Mukavele hükümleri ile tanzim edilir.

KISIM 1

TİCARETGEMİLERİ

Madde 2.

Sulh zamanında, ticaret gemileri, sancak ve hamule ne olursa olsun, gündüz ve gece, aşağıdaki 3 ncü maddenin hükümleri mahfuz kalmak üzere, hiç bir merasime tabi olmadan Boğazlardan geçiş ve seyrisefain tam serbestisinden müstetid olacaklardır. Bu gemiler Boğazların hiç bir limanında tevak-kuf etmeksizin transit suretile geçtikleri takdirde Türkiye alakadar makamları tarafından cibayeti bu Mukavelenamenin 1 nci lahikasında derpiş edilen rüsum veya tekaliften başka hiç bir rüsum veya tekalife tabi tutulmayacaktır.

Bu rüsum veya tekalifin cibayetini teshil etmek için Boğazlardan geçecek ticaret gemileri 3 ncü maddede tasrih edilen merkezin memurlarına isimleri, tâbiiyetlerini, tonajlarını, gidecekleri yeri ve nereden geldiklerini bildireceklerdir.

Kılavuzluk ve römorkaj ihtiyarî kalır.

Madde 3.

Ege denizinden veya Karadenizden Boğazlara dahil olacak her gemi, beynelmilel sıhhî hükümler çerçevesi dahilinde Türk nizamlarile vazedilmiş olan sıhhî kontrola tabi olmak için Boğazlar medhaline yakın bir sıhhat merkezinde tevakkuf edecektir. Temiz patentleri olan veyahut işbu maddenin 2nci fıkrasındaki hükümleri şümulüne girmediklerini tasdik eden sıhhî bir beyanname ibra eyleyen gemiler için bu kontrol gündüz ve gece mümkün olan azamî süratle icra edilecek ve bu gemiler Boğazlardan geçişleri esnasında başka hiç bir tevakkufa mecbur edilmiyeceklerdir.

İçinde veba, kolera, sarıhumma, lekelihumma veya çiçek vakaları bulunan veyahud içinde yedi günden az bir zaman evvel bu hastalıklar bulunmuş olan gemilerle bulaşık bir limanı beş defa 24 saatten az bir zamandan beri terketmiş olan gemiler Turk Makamlarının tayin edebilecekleri sıhhat zabıta memurlarını irkap etmek üzere bundan evvelki fıkrada tasrih edilen sıhhat merkezinde tevakkuf edeceklerdir. Bundan dolayı hiç bir rüsum ve tekalif alınmıyacak ve sıhhat zabıta memurları Boğazların mahrecinde bir sıhhat merkezinde indirileceklerdir.

Madde 4.

Harp zamanında, Türkiye muharip olmadığı takdirde, ticaret gemileri, sancak ve hamule ne olursa olsun, 2 nci ve 3 ncü maddelerde derpiş edilen şeriat dairesinde Boğazlarda geçiş ve seyrüsefer serbestisinden müstefid olacaklardır. Kılavuzluk ve romorkaj ihtiyarî kalır.

Harp zamanında, Türkiye muharip olduğu takdirde, Türkiye ıle harp eden bir memlekete mensup olmayan ticaret gemileri, düşmana hiçbir suret-le muzaharet etmemek şartiyle, Boğazlardan geçiş ve seyrüsefer serbesti-sinden müstefid olacaklardır.

Bu gemiler Boğazlara gündüz girecekler ve geçiş her defasında Türk Makamları tarafından gösterilecek yoldan vaki olacaktır.

Madde 6.

Türkiye kendini pek yakın harp tehlikesi tehdidine maruz telakki ettiği takdirde yine 2 nci madde hükümlerinin tatbikine devam edilecektir. Ancak ge-milerin Boğazlara gündüz girmeleri ve geçişin, her defasında Türk Makamları tarafından gösterilen yoldan vaki olması lazımdır.

Kılavuzluk bu takdirde mecburi kılınabilecek, ancak ücrete tabi olmıyacaktır.

Madde 7.

(Ticaret gemileri) tabiri işbu Mukavelenamenin ikinci kısmiyle istihdaf edilmemiş bütün gemilere şamildir.

KISIM II.

HARP GEMİLERİ

Madde 8.

İşbu Mukavele mucibince harp gemileri ve onların vasıfları ile tonajlarının hesabı için muteber olacak tarif işbu Mukavelenamenin ikinci lahikasında olan tarifdir.

Madde 9.

Askerî bahriyenin, mayi olsun olmasın, mahrukat nakli için hassaten inşa edilmiş olan yardımcı gemileri 13 üncü maddede istihdaf olan mütekaddim ihbara tabi tutulmayacak ve Boğazları münferiden geçmek şartile 14 ve 18 inci maddeler mucibince tahdide tabi tonajlar hesabına girmeyeceklerdir. Bununla beraber sair geçiş şeraiti hususunda harp gemilerine kıyasen muameleye tabi tutulmakta berdevam olacaklardır.

Bundan evvelki fıkrada istihdaf edilen yardımcı gemiler, derpiş edilen istisnadan ancak teslihatları: Sabit hedeflere karşı azamî 105 milimetre çapında iki top; ve hava hedeflerine karşı azami 75 milimetre çapında iki silahdan fazlasını ihtiva etmediği takdirde istifade edebileceklerdir.

Madde10.

Sulh zamanında hafif su üstü gemileri, küçük muharebe gemileri ve

yardımcı gemiler, gerek Karadenize sahildar olan gerek olmıyan Devletlere mensup bulunsunlar, hiç bir rüsum ve tekalife tabi tutulmadan Boğazlardan geçiş serbestisinden istifade edeceklerdir; şu şart ile ki, bunlar Boğazlara gündüz ve aşağıdaki 13 ncü ve müteakip maddelerde derpiş edilen şeriat dairesinde girerler.

Yukarıdaki fıkrada istihdaf edilen sınıflara dahil olan gemilerden gayri harp gemileri ancak 11 ve 12 nci maddelerde derpiş edılen hususî şerait dahilinde geçiş hakkını haiz olacaklardır.

Madde11.

Karadeniz sahildarı Devletler 14 üncü maddenin 1 nci fıkrasında derpiş edilen tonajdan yüksek bir tonajda bulunan hattı-harp gemilerini, Boğazlardan geçirmeğe mezundurlar, şu şart ile ki: Bu gemiler Boğazları birer birer ve refaketlerinde en çok iki torpido ile geçerler.

Madde12.

Karadeniz sahildarı Devletler, bu deniz haricinde inşa ettirdikleri veya satın aldıkları denizaltı gemilerini, eğer tezgaha konma veya mübayaadan Türkiye’ye vakti zamaniyle haber verilmiş ise, üssübahrilerine iltihak etmek üzere, Boğazlardan geçirmek hakkını haiz olacaklardır.

Mezkur devletlere ait denizaltı gemileri, bu hususta Türkiye’ye tasrihat verilmek şartiyle, bu deniz haricinde kain tezgahlarda tamir edilmek üzere keza Boğazlardan geçebileceklerdir.

Gerek birinci ve gerek ikinci takdirde denizaltı gemileri gündüz ve su üstünde seyrüsefer edecekler ve Boğazlardan münferiden geçeceklerdir.

Madde13.

Harp gemilerinin Boğazlardan geçmesi için Türkiye Hükümetine siyasî tarik ile bir mütekaddim ihbar vaki olmak lazımdır. Bu mütekaddim ihbarın normal müddeti sekiz gün olacaktır; ancak Karadeniz sahildarı olmıyan Dev-letler için bu müddetin onbeş güne iblağı arzuya şayandır. Bu mütekaddim ihbarda gemilerin gidecekleri mahal isimleri, tipleri ve adetleri ile azimette ge-çiş ve ledelicab, avdette geçiş tarihleri tasrih edilecektir. Her tarih tebeddülü üç günlük bir mütekaddim ihbara mevzu teşkil edecektir.

Azimet geçişinde Boğazlara giriş ilk mütekaddim ihbarda gösterilen ta-rihten itibaren beş gün zarfında vuku bulunmalıdır. Bu mühletin inkızasından sonra, ilk mütekaddim ihbar için olduğu gibi, aynı şerait dahilinde yeni bir mütekaddim ihbar verilecektir.

Geçiş esnasında bahrî kuvvet kumandanı, tevakkufa mecbur olmaksızın, Çanakkale veya Karadeniz Boğazları medhalindeki bir işaret istasyonu-na emri altındaki kuvvetin sarih teşekkülünü bildirecektir.

Madde 14.

İşbu Mukavelenamenin 11 nci maddesinde ve 3 üncü lahikasında der-piş edilen ahval müstesna olmak üzere, Boğazlarda transit halinde bulunabi-lecek ecnebi bahri kuvvetlerin azamî tonaj mecmuu 15.000 tonu tecavüz etmiyecektir.

Her halde bundan evvelki fıkrada istihdaf edilen kuvvetler dokuz gemiden ziyade olamaz.

Karadenize sahildar olan veya olmayan Devletlere ait olup, 17 inci madde ahkamına tevfikan Boğazlardaki bir limanı ziyaret eden gemiler bu to-naja dahil olmıyacaklardır.

Keza geçiş esnasında hasara uğrarnış olan harp gemileri bu tonaja dahil olmıyacaklardır; bu gemiler tamirat esnasında, Türkiye tarafından isdar edilen hususî emniyet ahkamına tabi tutulacaklardır.

Madde 15.

Boğazlarda transit olarak bulunan harp gemileri hamil bulunabilecekleri hava sefinelerini hiç bir suretle kullanamazlar.

Madde16.

Boğazlarda transit olarak bulunan harp gemileri, hasar veya deniz arızası halleri müstesna olmak üzere, geçişlerine muktezi müddetten fazla Boğazlarda kalamazlar.

Madde 17.

Yukarıdaki maddelerin ahkamı herhangi bir tonaj veya teşekkülde bir bahrî kuvvetin, Türkiye Hükümetinin daveti üzerine Boğazlardaki bir limana mahdud bir müddet için bir nezaket ziyaretinde bulunmasına hiç bir suretle mani olamaz. Bu kuvvet Boğazları geldiği yoldan terkedecektir. Şu kadar ki, 10., 14 ve 18 nci maddeler ahkamı mucibince Boğazlardan transit olarak geçmek için matlup şeraiti haiz ise bu hükümden müstesnadır.

Madde-18.

1-Karadeniz sahildarı olmayan Devletlerin sulh zamanında bu denizde bulundurabilecekleri tonaj mecmuu aşağıdaki veçhile tahdit edilmiştir:

a) Aşağıdaki (b) fıkrasında derpiş edilen hal müstesna olmak üzere, mezkur Devletlerin mecmu tonajı 30.000 i tecavüz etmiyecektir;

b) Şayet herhangi bir zaman Karadenizin en kuvetli filosunun tonajı iş-bu Mukavelenamenin imzası tarihinde bu denizde en kuvvetli olan filonun to-najını, asgarî 10.000 ton tecavüz ederse (a) fıkrasında tasrih edilmiş olan 30.000 tonluk mecmu tonaj o derecede ve azami 45.000 tona varıncaya dei-ğin tezyid edilecektir. Bu maksatla, sahildar her Devlet işbu Mukavelename-nin 4 ncü lahikasına tevkifan Türkiye Hükümetine her senenin 1 Kanunusani ve 1 Temmuz tarihlerinde Karadenizdeki filosunun tonaj yekununu bildirecektir ve Türkıye Hükümeti bu malumatı sair Yüksek Akid Tarafllara ve keza Akvam Cemiyeti Umumî Katibine isal edecektir.

c) Karadenize sahildar olmayan Devletlerden herhangi birinin bu de-nizde bulundurabileceği tonaj yukarıda a) ve b) fıkralarında istihdaf edilen mecmu tonajın üçte ikisini tecavüz etmiyecektir.

d) Bununla beraber Karadeniz sahildarı olmayan bir veya bir kaç Dev-let bu denize, insanî bir maksatla bahrî kuvvetler göndermek istedikleri tak-dirde, mecmuu hiç bir ihtimalde 8.000 tonu tecavüz edemiyecek olan bu kuv-vetler işbu Mukavelenamenin, 13 ncü maddesinde derpiş edilen mütekaddim ihbara llüzum olmaksızın aşağıdaki şerait dahilinde Türkiye Hükümetinden istihsal edecekleri müsaade üzerine Karadenize girebileceklerdir: Eğer yuka-rıdaki a) ve b) fıkralarında istihdaf edilen tonaj mecmuu dolmamışsa ve gön-derilmesi talep edilen kuvvetlerle tecavüz edilmeyecek ise Türkiye Hükümeti kendisine vaki olan talebi aldıktan sonra en kısa bir müddet zarfında mezkür müsaadeyi i:a edecektir. Şayed mezkur mecmu tonaj zaten istimal edilmiş bulunuyorsa veya gönderilmesi talep edilen kuvvetlerle bu yekün tecavüz edilecek ise, Türkiye Hükümeti, bu müsaade talebinden Karadeniz sahildarı Devletleri derhal haberdar edecek ve eğer bu Devletler, haberdar edildikle-rinden 24 saat sonra bir itiraz serdetmezler ise alakadar Devletlere, talepleri hakkında verdiği kararı en geç kırk sekiz saatlik nizami bir mühlet zarfından bildirecektir.

Karadenize sahildar olmayan Devletler bahrî kuvvetlerinin, Karadenize bundan sonraki her duhulü ancak yukarıki a) ve b) fıkralarında derpiş edilen mecmu tonajın müsaadesi nisbetinde olacaktır.

2- Karadenizde bulunmalarının maksadı ne olursa olsun, sahildar olmayan Devletlerin harp gemileri bu denizde yirmi bir günden ziyade kalama-acaklardır.

Madde 19.

Harp zamanında, Türkiye muharip olmadığı takdirde, harp gemileri 10 ila 18 inci maddelerde tasrih edilen şeraitin aynı şeraıt dahilinde Boğazlarda tam bir geçiş ve seyrisefain serbestîsinden müstefid olacaklardır.

Bununla beraber muharip herhangi bir Devletin harp sefinelerinin Bo-ğazlardan geçmesi memnu olacaktır; şu kadar ki, işbu Mukavelenamenin 25 inci maddesinin tatbiki şümulune giren haller ve keza Akvam Cemiyeti misaki çerçevesi dahilinde aktedilip mezkur misakin 18 inci maddesi ahkamı muci-bince tescil ve neşredilen ve Türkiye’yi bağlıyan bir mütekabil müzaheret mu-ahedenamesi mucibince, tecavüze düçar olan bir Devlete yapılacak müzaheret halleri bundan müstesnadır.

Yukarıdaki fıkrada derpiş edilen istisnaî ahvalde 10 ila 18 nci madde-lerde tasrih edilen tahdidat kabili tatbik olmıyacaktır.

Yukarıki 2 nci fıkrada vazedilen geçiş memnuiyetine rağmen, Karadenize sahildar olan veya olmayan muharip Devletlere aid olup da mensup bulundukları limanlardan ayrılmış bulunan harp gemileri bu limanlara iltihak etmek müsaadesini haizdirler.

Muharip harp gemilerinin Boğazlarda bir güna zabt ve musadereye tevessül etmeleri, muayene hakkını icra eylemeleri veya diğer herhangi bir hasmane harekette bulunmaları memnudur.

Madde 20.

Harp zamanında, Türkiye muharip olduğu takdirde, 10 ila 18 nci maddeler ahkamı tatbik edilmeyecektir; harp gemilerinin geçmesi tamamen Türkiye Hükümetinin rey ve ihtiyarına bırakılacaktır.

Madde21.

Türkiye, kendisi pek yakın bir harp tehlikesi tehdidine maruz telakki et-tiği takdirde, işbu Mukavelenameenin 20 nci maddesi ahkamını tatbik hakkını haiz olacaktır.

Yukarıdaki fıkranın Türkiye’ye verdiği salahiyetin Türkiye tarafından istimalinden evvel Boğazlardan geçmiş olup bu suretle mensup bulundukları limanlardan ayrılmış bulunan harp gemileri bu limanlara iltihak edebilecekler-dir. Bununla beraber şurası mukarrerdir ki, Türkiye, tavır ve hareketi ile işbu maddenin tatbikine sebep olan Devletin gemilerini bu hakdan istifade ettirmeyebilecektir.

Türkiye Hükümeti, yukarıki birinci fıkranın kendisine verdiği salahiyeti istisnal ettiği takdirde Yüksek Akit Taraflarla Akvam Cemiyeti Umumî katibi-ne bu hususta bir tebliğ gönderecektir.

Cemiyeti Akvam Konseyi üçte iki ekseriyetle Türkiye’nin bu suretle ittihaz etmiş olduğu tedbirlerin haklı olmadığına karar verirse ve işbu Mukavelenameye vaziülimza Yüksek Akit Tarafların ekseriyeti de keza aynı reyde bulunuyorsa, Türkiye Hükümeti bahse mevzu tedbirlerle işbu Mukavelenamenin 6 ıncı maddesi mucibince alınmış olabilecek tedbirleri refetmeyi taahhüt eder.

Madde 22.

İçinde veba, kolera, sarıhuma, lekelihumma veya çiçek vakaları bulunan veyahut içinde yedi günden az bir zaman evvel bu hastalıklar bulunmuş olan harp gemilerile, beş defa 24 saatten az bir zamandanberi bulaşık bir limanı terketmiş olan hap gemileri, Boğazları karantine altında geçecekler ve Boğazların bulaşdırılmasına imkan bırakmamak için muktazi tahaffuz tedbirlerini gemi vesaitiyle ittihaz etmeğe mecbur olacaklardır.

KISIM III

HAVA SEFİNELERİ

Madde 23.

Sivil hava sefinelerinin Akdeniz ile Karadeniz arasında geçişini temin etmek için, Türkiye Hükümeti Boğazların memnu mıntıkaları haricinde bu geçişe mahsus hava yollarını göstereceklerdir; sivil hava sefineleri Türkiye Hükümetine, arızî uçuşlar için üç gün evvel bir mütekaddim ihbar ve muntazam servis seferleri için geçiş tarihlerini tasrih eden umumî bir mütekaddim ihbar vermek suretile bu yolları kullanabileceklerdir.

Diğer taraftan, Boğazların yeniden askerîleştirilmesine rağmen, Türkiye Hükümeti, Türkiye’de mer’î havaî seyrüsefer nizamatına tevfikan Avrupa ile Asya arasında Türkiye arazisi üzerinden uçmalarına müsaade edilmiş olan sivil hava setinelerinin tam bir emniyetle geçmeleri için muktazi teshilatı gösterecektir. Uçuş müsaadesi verilmiş olan ahval için Boğazlar mıntıkasında takib edilecek yol vakit vakit gösterilecektir.

KISIM IV.

UMUMÎ AHKAM

Madde 24.

Boğazlar rejimine dair 24 Temmuz 1923 tarihli Mukavelename mucibince teessüs etmiş olan Beynelmilel Komisyonun salahiyetleri Türkiye Hükümetine devredilmiştir.

Türkiye Hükümeti 11, 12, 14 ve 18 nci maddelerin tatbikine mütedair istatistikleri toplamağı ve malümatı vermeği taahhüt eder.

Türkiye Hükümeti, bu Mukavelenamenin harp gemilerinin Boğazlardan geçişine dair olan her hükümünün icrasına nezaret edecektir.

Türkiye Hükümeti, ecnebî bahrî bir kuvvetin yakında Boğazlardan ge-çeceğinden haberdar edilir edilmez, bu kuvvetin teşekkülünü, tonajını, Bo-ğazlara duhulü için derpiş edilen tarihi ve ledelicap, muhtemel avdet tarihini Yüksek Akit Tarafların Ankara’daki Mümessillerine bildirecektir.

Türkiye Hükümeti Boğazlarda ecnebi harp gemilerinin seyrüseferini gösteren ve ticarete ve işbu Mukavelenamede deriş edilen bahrî ve havaî seyrisafaine faideli olan her türlü malümatı ihtiva eden senelik bir raporu Akvam Cemiyeti Umumî Katibliğiyle Yüksek Akid Taraflara tevdi edecektir.

Madde 25.

İşbu Mukavelenamenin hiçbir hükmü, Türkiye için veya Akvam Cemi-yeti azası herhangi başka bir Yüksek Akid Taraf için Akvam Cemiyeti Misa-kından mütevellit hukuk ve vecibeleri ihlal edemez.

KISIM V.

NİHAİ AHKAM

Madde 26.

İşbu Mukavelename en kısa bir müddet zarfında tasdik edilecektir. Tasdiknameler, Paris’te Fransa Cumhuriyeti Hükümeti Hazinei Evrakına tevdi edilecektir.

Japonya Hükümeti, tasdikin icra edilmiş olduğunu Paris’teki siyasî mümessili vasıtasile Fransa Cumhuriyeti Hükümetine bildirmekle iktifa edebilecek ve bu takdirde tasdiknameyi mümkün olan süratle isal edecektir.

Türkiye’ninki de dahil olmak üzere, altı tasdikname tevdi edilir edilmez bir tevdi zabıtnamesi tanzim edilecektir. Bundan evvelki fıkrada derpiş edilen tebliğ, bu hususta, tasdikname tevdiine muadil olacaktır.

İşbu Mukavelename bu zabıtname tarihinden itibaren mer’iyet mevkii-ne girecektir.

Fransa Hükümeti bundan evvelki fıkrada derpiş edilen zabıtname ile bilahare tevdi edilecek tasdiknamelerin tevdi zabıtnamelerinin aslına muta-bık birer suretini Yüksek Akid Tarafların kaffesine tevdi edecektir.

Madde 27.

Mevkii mer’iyete girdiğinden itibaren işbu Mukavelename, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan sulh Muahedenamesine vaziulimza herhangi bir Devletm iltihakına açık olacaktır.

Herhangi bir iltihak diplomasi tarikile Fransa Cumhuriyeti Hükümetine, ve onun tarafından da Yüksek Akid Tarafların kaffesine tebliğ edilecektir.

Bu iltihak Fransa Hükümetine yapılan tebliğ tarihinden itibaren muteber olacaktır.

Madde 28.

İşbu Mukavelename mevkii mer’iyete girdiği tarihten itibaren yirmi sene müddetle mer’i olacaktır.

Bununla beraber işbu Mukavelenamenin 1 nci maddesinde teyit edilen geçiş ve seyrisefain serbestisi prensibinin müddeti namahduttur.

Mezkur yirmi senelik müddetinin inkızasından iki sene evvel hiç bir Yüksek Akid taraf, Fransa Hükümetine fesih ihbarnamesi vermemiş ise, işbu Mukavelename, bir fesih ihbarnamesı gönderilmesinden itibaren iki sene geçinceye kadar muteber kalacaktır. Bu ihbarnamede Fransa Hükümeti tarafından Yüksek Akid Taratiara tebliğ edilecektir.

İşbu Mukavelename, bu madde ahkamı mucibince feshedildiği takdirde Yöksek Akid taraflar yeni bir Mukavelenamenin ahkamını tesbit etmek üzere, kendilerini bir Konferanta temsil ettirmek hususunda mutabıktırlar.

Madde 29.

İşbu Mukavelenamenin mer’iyet mevkiine girmesinden itibaren her beş senelik müddetin hitamında Yüksek Akit Taraflardan her biri, işbu Mukavelenameenin bir veya bir kaç hükmünün tadilini teklife teşebbüs edebilecektir.

Yüksek Akid Taraflardan biri tarafından vaki olan tadil talebi, kabule şayan olmak için, şayet 14 üncü veya 18 inci maddelerin tadilini istihdaf ediyorsa, diğer Yüksek bir Akid, ve şayet diğer herhangi bir maddenin tadilini istihdaf ediyorsa, diğer iki Yüksek Akid tarafından iltizam edilmelidir.

Bu suretle iltizam edilen tadil talebi cari beş senelik müddetin inkızasından üç ay evvel Yüksek Akid Tarafların herbirine tebliğ edilecektir. Bu ihbarname teklif edilen tadilatın mahiyetini ve sebeplerini ihtiva edecektir.

Bu teklifler üzerinde diplomasi tarikiyle bir neticeye vasıl olmak mümkün olmazsa Yüksek Akid Taraflar bu hususta toplanacak bir konferansta kendilerini temsil ettireceklerdir.

Bu Konferans ancak ittifakı ara ile karar verebilecektir; bu hükümden 14 üncü madde ile 18 inci/ maddeye müteallik tadil halleri müstesna olup bunlar için Yüksek Akid Tarafların dörtte üçünün ekseriyeti kifayet edecektir.

Bu eksiyet, Türkiye dahil olmak üzere, Karadeniz sahildarı Yüksek Akid Tarafların dörtte üçünü ihtiva etmek suretiyle hesap edilecektir.

Tasdikanlilmakal yukarıda isimleri mezkur Murahhaslar işbu Mukavelenameyi imza etmişlerdir.

Montreux’de yirmi Temmuz bin dokuzyüz otuz altı tarihinde on bir nüsha olarak tanzim edilmiştir. Bunlardan Murahhaslar tarafından mühürlenmiş olan birinci nüsha, Fransa Cumhuriyeti Hükümeti Hazinei evrakına vazedile-cektir, diğer nüshalar da vaziülimza Devletlere teslim edilmiştir.

N.P.NICOLAEV

PIERRE NEICOV

J.PAUL-BONCOUR

H.PONSOT

STANLEY

S.M.BRUCE

N.POLITIS

RAOUL BIBICA ROSETTI

Zîrde vaziülimza Japon Murahhasları, işbu Mukavele ahkamının, Ak-vam Cemiyeti azası olmayan bir Devlet sıfatiyle Japonya’nın vaziyetini, gerek Akvam Cemiyeti Misakına nazaran, gerek mezkur Misak çerçevesi dahilinde mün’akit mütekabil muzaheret muahedenamelerine göre, hiç bir suretle tadil etmediğini ve Japonya’nın betahsis 19 ve 25 nci maddeler ahkamı dahilinde bu Misak ve muahhedeler hakkında tam bir serbestsi takdir muhafaza ettiğini Hükümetleri namına beyan ederler.

N.SATO

MASSA-AKI HOTTA

N. TUTULESCO

CONS. CONTZESCO

V.V. PELLA Dr.

R. ARAS

SUAD DAVAZ

N. MENEMENCIOĞLU

ASIM GÜNDÜZ.

N. SADAK

MAXIME LITVINOFF

Dr. I. V. SOUBBOTITCH

LAHIKA l

1. İşbu mukavelenamenin 2 nci maddesi mudbince istifa edilebilecek olan rüsum ve tekalif aşağıdaki tabloda gösterilenler olacaktır. Türkiye Hükümetinin bu rüsum ve tekalifden kabul edebileceği muhtemel tenzilat sancak farkı gözetilmeksizin, tatbik edilecektir.

İfa edilen hizmetin mahiyeti
Beher Neto hacim tonilato-su (net register tonnage) üzerinden istîfa edilecek resim veya harç miktarı (Altın frank)

Sıhhîkontrol 0.075

Fenerler, ziyalı şamandıralar, geçiş şamandıraları ve saire: 800 tona kadar 0.42

800 tondan faziası 0.21

Tahlisiye hizmeti: Buna tahlisiye sandalları, roket istasyon-ları, sis düdükleri, radiofarlar ve keza b) fıkrasında dahil bulunmayan ziyalı şamandıralar veya aynı neviden di-ğertesisat dahildir 0.10

2. İşbu lahikanın 1 nci fıkrasına merbut tabloda tasrih edilen rüsum ve tekalif Boğazlardan iki defa geçiş içindir (yani Ege denizinden Karadenize bir geçiş ve Ege denizine dönüş seyahati veyahut Karadenizden Ege denizine Boğazlardan bir geçiş ve müteakiben Karadenize dönüş); bununla beraber eğer bir ticaret gemisi azimet seyahati için Boğazlara girdiği tarihten itibaren altı aydan fazla bir zaman sonra, vaziyete göre, Ege denizıne veya Karadenize dönmek üzere Boğazlardan tekrar geçerse bu gemi sancak farkı gözetilmeksizin bu rüsum ve tekaliti ikinci defa olarak tediye ile mükellef tutulabilir.

3. Eğer, bir ticaret gemisi azimet geçişinde avdet etmiyeceğini beyan ederse, işbu lahikanın birinci paragrafının (b) ve (c) fıkralarında derpiş edilen rüsum ve tekalif hususunda tarifenin nısfını tediye edecektir.

4. İşbu lahikanın birinci paragrafına merbut tabloda tarif edilen ve mev-zuu bahis hizmetlerin icap ettirdiği masrafları kapatmağa ve ihtiyat akçesi veya makul bir müdevver sermaye muhafazası için lüzumlu miktardan yüksek olmıyacak olan rüsum ve tekalif, ancak işbu Mukavelenamenin 29 ncu mad-desi ahkamı tatbik edilmek suretiyle tezyid veya ikmal edileceklerdir. Bunlar tediye tarihlerindeki kambiyo fiatına göre altın frank veya türk parası olarak tesviye olunur.

5. Ticaret gemileri kılavuzluk ve romorkoj gibi ihtiyari hizmetler için, böyle bir hizmet gemilerin acenta veya kaptanlarının talebi üzerin^ Türk Makamatı tarafından layıkıyle ifa edildiği takdirde, rüsum ve tekalif tediyesine mecbur tutulabilir. Türkiye Hükümeti işbu ihtiyarî hizmetlerin ifası için istifa edilecek rüsum ve tekalif tarifesini zaman zaman neşredecektir.

6. Işbu tarifeler mezkür hizmetler 5 nci maddenin tatbiki suretiyle mec-burî kılındığı hallerde tezyid edilmeyeceklerdir.

LAHİKA II

A. Maimahreç esası:

1. Bir su üstü gemisinin maimahreç esası, tam mürettebatı ve makine ve kazanlariyle denize açılmağa müheyya olan ve makine ve kazanlarının beslenmesine mahsus mahrukatı ile ihtiyat suyu hariç olmak üzere, bütün esliha ve her türlü mühimmatını, tesisatını, techizatını, kumanyasını, mürettebatı için tatlı suyu, muhtelif erzakını ve harp esnasında taşıyacağı her nevi alat ve edevat ve yedek parçalarını hamil olan, inşası itmam edilmiş bir ge-minin maimahrecidir.

2. Bir denizaltı gemisinin maimahreç esası, tam mürettebatı ve motör cihazı ile denize açılmağa müheyya olan ve mahrukatı, yağlama yağı, tatlı suyu ve her nevi (ballast) suyu hariç olmak üzere bütün silahlarını, her türlü mühimmatını, tesisatını, techizatını, mürettebatının komanyasını ve harp es-nasında taşıyacağı muhtelif alat ve edevatı ve her nevi yedek parçalarını ha-mil bulunan (dalma sarnıçlarının suyu hariç) inşası itmam edilmiş geminin su üstünde maimahrecidir.

3. “Ton” kelimesi, “metrik ton” tabirindekinden gayri, 1,061 kilogramlık (2.240 librelik) bir tonu ifade eder.

B. Sınıflar:

1. Hattıharp gemileri aşağıdaki iki talî sınıfın birine mensup olan suüstü harp gemileridir:

a) Tayyare ana gemileri, muavin gemiler veya (b) talî sınıfına mensup hattıharp gemilerinden maada, maimahreci 10.000 (10.160 metrik ton) tondan fazla olan veya 203 milimetre (8 pus) çapında yukarı bir topla mücehhez suüstü harp gemileridir.

b) Tayyare ana gemilerinden maada maimahreci 8.000 (8.128 metrelik ton) tondan yukarı olmayan ve 203 milimetre (8 pus) çapından yukarı bir topla mücehhez bulunan suüstü harp gemileridir.

2. Tayyare ana gemileri, hacimleri ne olursa olsun, başlıca tayyare ta-şımak ve bunları denizde harekete geçirmek için inşa edilmiş veya tertibat-landırılmış suüstü harp gemileridir. Eğer, bir harp gemisi başlıca tayyare taşı-mak ve bunları denizde harekete geçirmek için inşa edilmemiş veya tertibatlandırılmamış ise bu gemiye bir inme veya havalanma güvertesinin kurulması bunun tayyare ana gemileri sınıfına ithalini intaç eylemez.

Tayyare ana gemileri sınıfı iki tali sınıfa ayrılır, şöyle ki:

a) Tayyarelerin uçabilecekleri veya konabilecekleri bir güverte ile mü-cehhez olan gemiler;

b) Yukarıda (a) fıkrasında tarif edilen bir güverte ile mücehhez bulun-mayan gemiler.

3. Hatif suüstü gemileri, tayyare gemileri, küçük muharebe gemileri ve-ya muavin gemilerden maada maimahreci 10.000 (10.160 metrik ton) tonu geçmemek üzere 100 tondan (102) metrik ton) fazla olan ve 204 milimetre (8 pus) çapından yukarı topla mücehhez bulunmayan suüstü harp gemileridir.

Hafif suüstü gemiieri sınıfı üç talî sınıfa ayrılır, şöyle ki:

a) 155 milimetre (6.1 pus) çapından yukarı birtop taşıyan gemiler,

b) 155 milimetre (6.1 pus) çapından yukarı top taşımıyan ve maimah-reci 3.000 (3.048 metrik ton) tondan yukarı olan gemiler,

c) 155 milimetre (6.1 pus) çapından yukarı top taşımayan ve maimah-reci 3.000 (3.048 metrik ton) tondan yukarı olmayan gemiler.

4. Denizaltı gemileri, denizin sathı altında seyrüsefer etmek üzere inşa edilmiş bütün gemilerdir.

5. Küçük muharebe gemileri, muavin gemilerden maada maihmahreci 2.000 (2.032 metrik ton) tonu tecavüz etmemek üzere 100 (102 metrik ton) tondan fazla olan, fakat aşağıdaki evsafın hiç birini haiz bulunmayan suüstü harp gemileridir:

a) 155 milimetre (6.1 pus) çapından yukarı bir topla mücehhez olmak;

b) Torpil atmak için inşa veya techiz edilmiş bulunmak;

c) 20 milden fazla sürat temin etmek üzere inşa edilmiş olmak;

6. Muavin gemiler, askerîfiloya mensup olup maimahreci 100 tondan (102 metrik ton) fazla bulunan, normal olarak filo hizmetinde veya asker nak-lınde veyahut muharebe yapan gemilerin kullandıkları hizmetten başka her-hangi bir hizmette kullanılan, muhabere yapan gemi olmak için hassaten in-şa edilmemiş olan ve aşağıdaki evsaftan hiç birini haiz bulunmayan suüstü gemileridir:

a) 155 milimetre (6.1pus) den yüksek bir çapta bir topla mücehhez olmak;

b) 76 milimetre (3 pus) den yüksek bir çapta sekiz toptan fazla topla mücehhez olmak;

c) Torpil atmak için inşa veya techiz edilmiş bulunmak;

d) Zırhlı levhalarla muhafaza edilmek üzere inşa edilmiş olmak;

e) 28 milden fazla bir sürate erişmek için inşa edilmiş olmak;

f) Tayyareleri denizde harekete getirmek üzere bilhassa inşa edilmiş veya tertibatlandırılmış olmak;

g) Tayyare uçurmak için, ikiden fazla aletle mücehhez buiunmak. C. Yaşını doldurmuş gemiler:

Aşağıdaki sınıflara ve talî sınıflara mensup gemiler inşaalarından itiba-ren atide adetleri gösterilen seneler geçince “yaşını doldurmuş” telakki edile-ceklerdir:

a) Bir hattıharp gemisi için …………………………………………………….. 26 sene

b) Bir tayyare ama gemisi için ………………………………………………… 26 sene

c) (a) ve (b) talî sınıflardan bir hafif suüstü gemisi için:

(i) 1 Kanunnusani 1920 tarihinden evvel tezgaha konmuş ise…….. 16 sene

(ii) 31 Kanunuevvel 1919 tarihinden sonra tezgaha konmuş ise…… 20 sene

(d) (c) talîsınıfına mensup bir hafif suüstü gemisi için ………………… 16 sene

(e) Bir denizaltı gemisi için………………………………………………………. 13 sene

LAHİKA III

Japon donanmasına mensup, aşağıda irae edilen yaşını doldurmuş üç mektep gemisi meyanından iki geminin Boğazlardaki limanları birlikte ziyare-tine müsaade edilmesi mukarrerdir. Bu iki geminin mecmu tonajı bu halde 15.000 tona muadil addolunacaktır.

Tezgaha konma tarihi Hizmete girme tarihi Maimahreç esası (ton) Teslihat
Asama 20.X.1996 18.111.1899 9.240 IV x 200 mm.

Xllx150mm.
Yakumo 1.IX.1898 20.IV.1900 9.010 IV x 200 mm.

Xllx150mm.
İwate 11.XI.1898 18.111.1901 9.180 IV x 200 mm.

XIVx150mm.

LAHIKA IV

1. işbu Mukavelenamenin 18 nci maddesinde derpiş edilen Karadeniz sahildarı Devletlere ait filoların tonaj yekünunun hesabına ithal edilecek ge-milerin sınıfları ve tali sınıfları berveçhi atidir:

Hattıharp gemileri: l

(a) tali sınıfı

(b) tali sınıfı

Tayyare ana gemileri:

(a) talî sınıfı

(b) tali sınıfı

Hafif suüstü gemileri:

(a) tali sınıfı

(b) talî sınıfı

(c) talî sınıfı

Denizaltı gemileri:

İşbu Mukavelenameye merbut II numaralı lahikadaki tariflere göre.

Tonaj yekununun hesabında nazarı itibare alınması lazım gelen maimahreç III numaralı lahikada tarif edilen maimahreç esasıdır. Mezkur lahika-da tarif edileceği üzere, ancak “yaşını doldurmamış” gemiler nazarı itibare alınacaktır.

2. 18 nci maddenin (b) fıkrasında derpiş edilen tebligatın ayrıca işbu lahikanın birinci fıkrasında zikredilen sınıf ve talî sınıf gemilerin tonaj yekununu da ihtiva etmesi lazımdır.

PROTOKOL

Bugünkü tarihli Mukavelenameyi imza ettikleri sırada, zîrde vaziülimza Murahhaalar, Hükümetlerini taahhüt altına alarak aşağıdaki ahkamı kabul et-tiklerini beyan ederler.

1. Türkiye, mezkur Mukavelenamenin mukaddemesinde tarif edilen Boğazlar mıntıkasını derhal yeniden askerîleştirebilecektir.

2. 15 Ağustos 1936 tarihinden itibaren Türkiye Hükümeti, mezkür Mu-kavelenamede tasrih edilen rejimi muvakkaten tatbik edecektir.

3. İşbu Protokol bugünkü tarihden itibaren muteber olacaktır.

Montreux’de yirmi Temmuz bir dokuzyüz otuz altı tarihinde tanzim edilmiştir.

N.P. NICOLAEV

PIERRE NEICOV

J. PAUL-BONCOUR

H. PONSOT

STANLEY

S. M. BRUCE

N. POLmS

Raul BIBICA ROSETTI

N. S. SATO (ad referendum)

N. TITULESCO

Cons. CONTZESCO

V.V.PELLA

Dr. R.ARAS

Suad DAVAZ

N. MENEMENCIOĞLU

ASIM GÜNDÜZ

N.SADAK

Maxime LİTVINOFF

Dr. I. V. SOUBBOTTCH